Στο μεγαλύτερο σκάνδαλο από συστάσεως ελληνικού κράτους, όπως χαρακτηρίστηκε ήδη η υπόθεση της Novartis με την εμπλοκή δυο πρώην πρωθυπουργών και τουλάχιστον 8 πρώην υπουργών, το εισαγγελικό πόρισμα για το οποίο έρχεται σήμερα στη βουλή, έχει και μια πλευρά που δεν είναι στην πρώτη γραμμή της πολιτικής, αλλά σχετίζεται άμεσα με την Κρήτη: Στις δικογραφίες φέρεται να εμπλέκεται το όνομα του άλλοτε διοικητή του ΠΑΓΝΗ, Νίκου Μανιαδάκη, ο οποίος, ως άτυπος σύμβουλος των υπουργών Υγείας της περιόδου Σαμαρά, φαίνεται ότι είχε ρόλο στην πολιτική του φαρμάκου.
Ας θυμηθούμε το αποκαλυπτικό ρεπορτάζ του Δημήτρη Τερζή στην Εφημερίδα των Συντακτών τον Ιανουάριο του 2017
“Η δουλειά μας είναι να πουλάμε”
Αυτό δήλωνε ο Κωνσταντίνος Φρουζής, αντιπρόεδρος και γενικός διευθυντής της Novartis Hellas (2007-2015) και πρόεδρος του ΣΦΕΕ (2012-2015), στο ραδιόφωνο του ΣΚΑΪ στις 29 Μαρτίου 2013.
Ο Κωνσταντίνος Φρουζής εδώ κι έναν χρόνο δεν εργάζεται για τη Novartis. Για την ακρίβεια, έχει αποχωρήσει εντελώς από τον κλάδο των φαρμακευτικών επιχειρήσεων και διοικεί εταιρεία στον κλάδο των τροφίμων.
Ωστόσο, το γεγονός ότι βρέθηκε στη θέση του αντιπροέδρου του ελληνικού παραρτήματος του ελβετικού κολοσσού, αλλά και στην κορυφή του Συνδέσμου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδας κατά τη χρονική περίοδο για την οποία ελέγχεται η Novartis από τις εισαγγελικές αρχές, είναι κάτι που αυτόματα τον βάζει στο κάδρο των ανθρώπων που θα κληθούν να δώσουν εξηγήσεις για την πολύκροτη ιστορία.
Ο Κ. Φρουζής είναι ομολογουμένως ένας πετυχημένος μάνατζερ. Μάλιστα, το 2012, η Ελληνική Εταιρεία Διοίκησης Επιχειρήσεων του απένειμε το βραβείο Manager of the Year.
Από το 1985 που ξεκίνησε την καριέρα του ως πωλητής της L’ Oreal -μεγάλο σχολείο, την έχει χαρακτηρίσει σε συνέντευξή του- κατείχε σημαντικές διοικητικές θέσεις σε πέντε επιχειρηματικούς τομείς, όπως τηλεπικοινωνίες (σταθερή και κινητή), λιανικό εμπόριο, καταναλωτικά προϊόντα, πετρέλαια/ενέργεια πριν ασχοληθεί με τη φαρμακοβιομηχανία.
Σε εκείνη τη συνέντευξη θίχτηκαν μεταξύ άλλων δύο ζητήματα, για τα οποία ερευνάται σήμερα η Novartis Hellas και που αποδεικνύονται εξαιρετικά επίκαιρα, τέσσερα χρόνια μετά.
Το πρώτο ερώτημα αφορούσε το φάρμακο της εταιρείας με την εμπορική ονομασία Eucreas για τον διαβήτη τύπου 2: «Η πολυεθνική φαρμακευτική εταιρεία Novartis διακινεί ένα εμπορικό σκεύασμα που λέγεται Eucreas (συνδυασμός των φαρμάκων μεθφορμίνη και γιλδαγλιπτίνη) και δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας συνδυασμός των εμπορικών σκευασμάτων Glucophage και Galvus για το σάκχαρο.
Τα δύο 70 ευρώ, το ένα 130!
Ομως, ενώ η τιμή των δύο αυτών αθροιστικά μέχρι και το 2009 και για μια σειρά ετών πριν από τότε ήταν κοντά στα 70 ευρώ, η τιμή του συνδυασμού τους (Εucreas) ήταν… 130 ευρώ(!). Εχετε υπολογίσει πόσα εκατομμύρια, ίσως και δισεκατομμύρια, ευρώ αθροιστικά μέσα στα χρόνια έχει χάσει το ασφαλιστικό σύστημα από κάτι τέτοιου είδους στρεβλώσεις (προς τα πάνω) στην κοστολόγηση των φαρμάκων;
Πώς άραγε φταίει το σταθερό ποσοστό κέρδους των αποθηκών και των φαρμακείων, ή οι συμμετοχές των ασθενών, για τέτοιου είδους σπατάλες, που οφείλονται αποκλειστικά και μόνο σε αδικαιολόγητη υπερκοστολόγηση της εργοστασιακής τιμής φαρμάκου των εταιρειών;».
Ο κ. Φρουζής είχε δώσει τότε τη γενική απάντηση ότι τις τιμές των φαρμάκων τις ορίζει εξ ορισμού το κράτος, ο αριθμός βγαίνει από τον χαμηλότερο των τριών χωρών της Ευρώπης, ούτε καν της ευρωζώνης.
Το δεύτερο ερώτημα είχε ως εξής: «Η πολυεθνική εταιρεία Novartis εμπορεύεται κατ’ αποκλειστικότητα στη χώρα μας το φάρμακο με τη δραστική ουσία βαλσαρτάνη για την υπέρταση. Ολως περιέργως, το ίδιο φάρμακο, στις ίδιες συγκεντρώσεις δραστικής και με τον ίδιο αριθμό χαπιών, το εμπορεύεται με… δύο διαφορετικά εμπορικά ονόματα(!), Diovan και Dalzad.
Παρεμφερή ή ανάλογα παραδείγματα συναντάμε και με άλλα φάρμακα σε άλλες εταιρείες. Οσοι είναι υπέρμαχοι της χορήγησης φαρμάκων όχι με το αληθινό όνομά τους (δραστική ουσία) αλλά με το εμπορικό, άραγε τι είδους επιπρόσθετη θεραπευτική ωφέλεια για τον ασθενή βρίσκουν στη χορήγηση του ίδιου ακριβώς πράγματος με… διαφορετικά ονόματα;
Στο ίδιο παράδειγμα, στο 6ο Δελτίο Τιμών του 2009, η βαλσαρτάνη ως Dalzad κόστιζε 17,30 ευρώ αλλά ως Diovan κόστιζε… 18,01 ευρώ. Και η ακριβότερη… βαλσαρτάνη ως Diovan είναι διαχρονικά από τα φάρμακα με τεράστια κατανάλωση πανελλαδικά, άρα αυτή η επιπλέον μυστηριώδης επιβάρυνση των 0,80 ευρώ ανά τεμάχιο που αποκρύφτηκε τεχνηέντως εξαιτίας του ότι η συνταγογράφηση δεν γινόταν με δραστική ουσία, αθροισμένη στα εκατοντάδες χιλιάδες τεμάχια που καταναλώθηκαν, αύξησε αδικαιολόγητα τη φαρμακευτική δαπάνη σε ένα τεράστιο χρηματικό ποσό».
Και η απάντηση: «Σίγουρα τα δύο αυτά φάρμακα έπρεπε να έχουν την ίδια τιμή. Οσον αφορά το ίδιο όνομα, είναι θέμα co-marketing».
Παραδοχή
Είναι εντυπωσιακό πως στη δεύτερη απάντησή του ο κ. Φρουζής παραδέχθηκε ότι τα ίδια φάρμακα, της ίδιας εταιρείας (Novartis) -με διαφορετική ονομασία- έπρεπε να είχαν την ίδια τιμή. Στην πρώτη ερώτηση πετάει το μπαλάκι στο… κράτος και στις τιμές που αυτό ορίζει, ενώ δεν φαίνεται να γίνεται καμία αναφορά στο γεγονός ότι τόσο το φτηνότερο Galvus όσο και το ακριβότερο Eucreus αποτελούν προϊόντα της Novartis.
Αξίζει να σημειωθεί ότι εκείνη την περίοδο (πριν από το 2010) οι διαπραγματεύσεις και η τιμολόγηση των φαρμάκων αποτελούσαν ευθύνη του υπουργείου Ανάπτυξης. Πηγές του υπουργείου Υγείας λένε σήμερα στην «Εφ.Συν.» ότι εκείνη η περίοδος ήταν εξαιρετικά αδιαφανής ως προς τη συγκεκριμένη διαδικασία.
Και για να μείνουμε στο σήμερα, ενδιαφέρον έχει να θυμίσουμε ότι το στέλεχος της Novartis που την Πρωτοχρονιά επιχείρησε να αυτοκτονήσει από την ταράτσα του Hilton κατείχε τις εξής θέσεις στην εταιρεία: 1) Brand Manager Diabetes Group (1/2010-6/2011), 2) Global Marketing Diabetes (6/2011-12/2011), 3) Global Brand Manager Galvus Group (01/2012 έως σήμερα), είχε δηλαδή την πλέον υπεύθυνη θέση για τα διαβητικά φάρμακα της εταιρείας και την προώθησή τους.
Ενδιαφέρον όμως είχε η άποψη του κ. Φρουζή και για το θέμα της συνταγογράφησης με δραστική ουσία ή με ονομασία προϊόντος. Είχε πει χαρακτηριστικά ότι οι εταιρείες είναι εναντίον της συνταγογράφησης με δραστική ουσία, ισχυρίστηκε ότι δεν φέρνει μείωση δαπάνης και ότι απλά με αυτόν τον τρόπο ανακατανέμεται η «πίτα» από ορισμένες εταιρείες γενοσήμων.
Σχεδιάζει ανενόχλητος την πολιτική υγείας της χώρας
Την ίδια ώρα, πολύς λόγος γίνεται στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο για τον ρόλο που έπαιξε στην πολιτική του φαρμάκου και για τη σχέση του με τη Novartis ο αναπληρωτής κοσμήτορας της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας, Νίκος Μανιαδάκης (σημείωση Candianews: Ο κ. Μανιαδάκης ήταν επί χρόνια διοικητής στο ΠΑΓΝΗ, επί κυβερνήσεων Κραμανλή- Δείτε: Σκάνδαλο Novartis: Οι “χορηγίες” στα στελέχη του υπουργείου, ο ρόλος… εκπαιδευτηρίου και ο άλλοτε διοικητής του ΠΑΓΝΗ!).
Ο κ. Μανιαδάκης αναφέρεται σε πολλά δημοσιεύματα ως σύμβουλος των υπουργών Υγείας κ. Βορίδη και Γεωργιάδη, αν και η αλήθεια είναι πως δεν υπάρχει σχετικό ΦΕΚ που να πιστοποιεί τον όποιο διορισμό του.
Οι αναφορές σε αυτόν είναι ελάχιστες: μια ανάρτηση στη Διαύγεια για έγκριση δαπάνης 387,50 ευρώ για έξοδα μεταφοράς του από το υπουργείο Υγείας, ένα ταξίδι στο Πεκίνο το 2014 στο πλευρό του τότε υπουργού Μάκη Βορίδη για «διμερείς συνομιλίες και τεχνικές συναντήσεις με στελέχη του υπουργείου Υγείας της Κίνας» και μια τοποθέτησή του από τον Αδωνι Γεωργιάδη, ως μέλος στο Εθνικό Συμβούλιο Δημόσιας Υγείας.
Ωστόσο, πριν από ακριβώς δύο χρόνια, σε συζήτηση του Πανελλήνιου Φαρμακευτικού Συλλόγου με θέμα το φάρμακο, ο τότε υποψήφιος βουλευτής του ΚΙΔΗΣΟ και πρώτος πρόεδρος του ΕΟΠΥΥ, Γεράσιμος Βουδούρης, είχε πει μεταξύ άλλων ότι εκείνος που σχεδιάζει ανενόχλητος από όλους τους υπουργούς την πολιτική υγείας της χώρας είναι ο καθηγητής Νίκος Μανιαδάκης.
Το βιογραφικό του κ. Μανιαδάκη στον ιστότοπο της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας δεν διαφωτίζει ιδιαίτερα τον αναγνώστη, καθώς αναφέρει μεταξύ άλλων:
Εχει συνεργαστεί ως σύμβουλος σε θέματα διοίκησης, οργάνωσης και οικονομικών με πολλούς δημόσιους και ιδιωτικούς οργανισμούς στην Ελλάδα και το εξωτερικό, καθώς και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το υπουργείο Υγείας όπου έχει συμμετάσχει σε αρκετές νομοπαρασκευαστικές και άλλες επιτροπές ειδικών έργων
Ο κ. Μανιαδάκης σε όλο το διάστημα που το όνομά του «παίζει» στα ΜΜΕ δεν έχει διαψεύσει, αλλά ούτε και επιβεβαιώσει, τίποτε για τη θέση του ως άτυπου(;) συμβούλου.
Πλούσια δράση
Ανατρέχοντας κάποιος στις εγκρίσεις της Επιτροπής Ερευνών του Ειδικού Λογαριασμού Κονδυλίων Ερευνας, θα διαπιστώσει ότι από το 2013 και μετά ο κ. Μανιαδάκης έχει ιδιαίτερα πλούσια δράση στο κομμάτι της έρευνας που πλήρωναν φαρμακευτικές εταιρείες. Ενδεικτικά αναφέρουμε τις εξής περιπτώσεις:
- ● Η Επιτροπή Ερευνών εγκρίνει ομόφωνα την υπογραφή της σύμβασης με την εταιρεία Janssen-Cilag Φαρμακευτική ΑΒΕΕ και αποδέχεται τη διαχείριση του έργου με τίτλο: «Μελέτη και ανάλυση σχετικά με τη βέλτιστη στρατηγική εισαγωγής των φαρμακευτικών προϊόντων INCIVO, ZYTIGA, XEPLION στη φαρμακευτική αγορά» με επιστημονικό υπεύθυνο τον καθηγητή Νικόλαο Μανιαδάκη, με φορέα χρηματοδότησης την εταιρεία Janssen-Cilag, προϋπολογισμού 11.500 ευρώ πλέον ΦΠΑ 23%. Η έρευνα ήταν δίμηνη και ο κ. Μανιαδάκης είχε την επιστημονική ευθύνη του έργου με κατ’ αποκοπή αμοιβή 3.600 ευρώ (αρ. Πρωτ. 3058, ημ. 17/12/2013).
- ● Η Επιτροπή Ερευνών ομόφωνα αποδέχεται το αίτημα με αρ. πρωτ. 1994/22/07/2014 του καθηγητή Ν. Μανιαδάκη και εγκρίνει την υπογραφή της σύμβασης με την εταιρεία Amgen Ελλάς ΕΠΕ για τη χρηματοδότηση του έργου με τίτλο «Value Slide Deck for Aranesp in the treatment of anaemia due to CKD», συνολικού προϋπολογισμού 16.700 ευρώ πλέον ΦΠΑ. Συγχρόνως η Επιτροπή ομόφωνα αποδέχεται τη διαχείριση του έργου με επιστημονικό υπεύθυνο τον καθηγητή Νικόλαο Μανιαδάκη, συνολικού προϋπολογισμού 20.541 ευρώ συμπεριλαμβανομένου ΦΠΑ 23% για δίμηνη περίοδο (αρ. πρωτ. 2078, ημ. 28/07/2014).
- ● Επειτα από αίτημα του επιστημονικού υπευθύνου, καθηγητή Νικολάου Μανιαδάκη με αρ. πρωτ. 2657/03-11-2014, η Επιτροπή Ερευνών ομόφωνα εγκρίνει την υπογραφή της σύμβασης με την Εθνική Ασφαλιστική για το έργο «Μελέτη αξιολόγησης του κόστους νοσηλείας περιστατικών και ταξινόμηση αυτών σε πακέτα αποζημίωσης» διάρκειας έξι μηνών έναντι του ποσού 150.000 ευρώ πλέον ΦΠΑ (αρ. πρωτ. 2895, ημ. 10/12/2014).
Είναι γνωστό ότι σχεδόν το 90% της έρευνας στην Ελλάδα πληρώνεται από ιδιώτες. Κατά συνέπεια, δεν υπάρχει τίποτε το επιλήψιμο στις συνεργασίες του κ. Μανιαδάκη με τις φαρμακευτικές εταιρείες.
Ωστόσο, και εδώ θα έπρεπε να δώσουν απαντήσεις οι υπουργοί Υγείας, εκείνη την περίοδο (2013-2014, οι κ. Γεωργιάδης και Βορίδης) υπάρχει πρόβλημα και μάλιστα σοβαρό αν ο κ. Μανιαδάκης ήταν έστω και άτυπα σύμβουλός τους, καθώς στην προκειμένη περίπτωση έχουμε το λεγόμενο conflict of interest, τη «σύγκρουση συμφερόντων» – όρος ευρύτατα γνωστός αλλά και υποχρεωτικός στον συγκεκριμένο χώρο.
Με απλά λόγια, αν ένας επιστήμονας Υγείας έχει θέση συμβούλου υπουργού και υπερασπίζεται τα θέματα της δημόσιας υγείας, δεν μπορεί παράλληλα να παίρνει χρήματα και να τρέχει έρευνες με την αρωγή ιδιωτικών φαρμακευτικών εταιρειών.
Ο Κ. Μανιαδάκης όμως έχει ανώτατη θέση και στη γνωστή για τις παρεμβάσεις της σε πολλά ζητήματα δημόσιας υγείας Σχολή Δημόσιας Υγείας, όπως π.χ. στις αλλεπάλληλες πρωτοβουλίες που οδηγούσαν στις αυξήσεις τιμών στα φάρμακα (παρακάμπτοντας τον ΕΟΦ με υπουργικές αποφάσεις) και στην «εισβολή» των ιδιωτικών διαγνωστικών κέντρων στα δημόσια νοσοκομεία.
Ο ίδιος είχε μεταξύ άλλων αναφέρει σε ομιλία του σε συνέδριο (μετά την ομιλία του υπ. Μ. Βορίδη) ότι: «Αλλάζει σταδιακά η σχέση νοσοκομείων – προμηθευτών οι οποίοι προσφέρουν πλέον εκτός από εξοπλισμό και υπηρεσίες».
Ολα τα έγγραφα για τις (πολλές) έρευνες του κ. Μανιαδάκη είναι αναρτημένα στην ιστοσελίδα της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας | Η σιωπή της Ν.Δ.
Αξίζει πάντως να σημειωθεί πως η Ν.Δ. -πλην του κ. Σαλμά- ο οποίος πολλάκις έχει βγει στα μέσα και έχει μιλήσει για την υπόθεση Novartis, έχει επιλέξει τη σιωπή. Ισως λοιπόν ήρθε η ώρα, τουλάχιστον για τους δύο πρώην υπουργούς Υγείας, να διαψεύσουν ή να επιβεβαιώσουν τη σχέση τους με τον κ. Μανιαδάκη.
Το πλαίσιο χρηματοδότησης της κάθε έρευνας είναι πολύ συγκεκριμένο, μας εξηγεί έμπειρο στέλεχος της Υγείας. Δύο είναι τα σημεία κλειδιά σε αυτό: πρώτον, να γίνεται γνωστό ποιος πληρώνει ποιον για μια έρευνα και, δεύτερον, αν η έρευνα κρίθηκε από ανεξάρτητους επιστήμονες και τα αποτελέσματά της δημοσιεύτηκαν κάπου.
Είναι χαρακτηριστικό μάλιστα ότι όλα τα έγκυρα επιστημονικά περιοδικά ζητούν από τους συμμετέχοντες αρθρογράφους να τους δηλώσουν αν έχουν conflict of interest, ώστε ο αναγνώστης να ξέρει ποιος χρηματοδότησε την έρευνά τους και να κρίνουν από μόνοι τους γι’ αυτήν γνωρίζοντας όλα τα δεδομένα.
Υπήρξαν κρούσματα σε παγκόσμιο επίπεδο που οι έρευνες υπήρχαν στο μυαλό και μόνο των ερευνητών τους ή περιπτώσεις στις οποίες οι ερευνητές απέκρυψαν το conflict of interest, ενώ σημειώθηκαν και περιπτώσεις που είχαμε χρηματοδότηση για έρευνα, αλλά τα αποτελέσματά της δεν δημοσιεύτηκαν πουθενά.
Ενα «θανατηφόρο» τρίγωνο
Από την ίδια δεξαμενή των εταιρειών φαρμάκου οι υπουργοί Yγείας… συνήθιζαν να επιλέγουν συμβούλους, ερευνητές και επικεφαλής ελεγκτικών μηχανισμών και εποπτικών φορέων υγείας. Η Ελλάδα αποτελεί εδώ και δεκαετίες για τις φαρμακοβιομηχανίες έναν μικρό παράδεισο. Δεν είναι τυχαίο ότι ο τομέας αυτός είναι, σε αντίθεση με κάθε άλλον βιομηχανικό κλάδο, ιδιαίτερα κερδοφόρος, ακόμα και στην περίοδο της κρίσης.
Το φαινόμενο όμως της άμεσης εμπλοκής του ιδιωτικού τομέα, που κατασκευάζει και εισάγει το φάρμακο, με τις πολιτικές ηγεσίες υπουργείων, φορέων και οργανισμών υγείας αλλά και των μηχανισμών ελέγχου τιμών και ποιότητας φαρμάκου αποτελεί για τη δημόσια υγεία και τα δημόσια ταμεία μια διαχρονική «Αριάδνη»!
Η αδιαφάνεια και η σπατάλη μαζί με την απόλυτη αυθαιρεσία τίναξαν στον αέρα όχι μόνο το ΕΣΥ και τα ασφαλιστικά ταμεία αλλά και την υγεία του πληθυσμού. Οσο για τις τιμές και την ποιότητα, οι απαντήσεις είναι εύλογες αν αναλογιστεί κανείς ότι εκπρόσωποι και μάνατζερ φαρμακευτικών εταιρειών είναι ταυτόχρονα άτυποι ή και διορισμένοι σύμβουλοι των εκάστοτε υπουργών Υγείας και προφανώς στη συνέχεια έχουν λόγο και στους διορισμούς στελεχών των εποπτικών και ελεγκτικών μηχανισμών.
Με τρίτο «χέρι» τη φαρμακευτική διαφήμιση στα αδρά «επιδοτούμενα» μίντια που θα διαδώσουν τις ευεργετικές ιδιότητες του κάθε φαρμάκου αλλά και τους ίδιους τους γιατρούς ή τους φαρμακοποιούς που θα συμμετάσχουν σε συνέδρια και ερευνητικά προγράμματα αποκλειστικά χάρη στις γενναιόδωρες προς αυτούς προσφορές των φαρμακευτικών εταιρειών, ο… κύκλος κλείνει και επαφίεται πλέον αποκλειστικά στον πατριωτισμό του κάθε λειτουργού της υγείας αν θα αποτελέσει ένα ακόμα γρανάζι στην κερδοφορία των εταιρειών -με το αζημίωτο- ή θα υψώσει ολομόναχος έναν τοίχο προστασίας των ασθενών του.
